ผลงานชนะเลิศ Recreation Thesis Design D Award 2025 โดย ปภาดา เลาหชีวิน

ผลงานชนะเลิศ

โครงการประกวด Recreation Thesis DesignD Award 2025  

ประเภท “งานออกแบบอาคารหรือพื้นที่ใช้งานเพื่อสุขภาวะที่ดี”

โครงการ ระยะ สุข ท้าย : พื้นที่ให้การรักษาและพักผ่อนชั่วคราวสำหรับช่วงสุดท้ายของชีวิต

A PLACE FOR ENTERING TO THE END OF LIFE

โดย ปภาดา เลาหชีวิน

แนวคิดหลักในการออกแบบ:

มีแนวคิดหลักในการออกแบบมาจากผู้ใช้งานซึ่งอยู่ในวัยเด็ก ความสุขในวัยเด็กมักมาจากหลายปัจจัย เช่น เด็กมักจะตื่นเต้นเวลาได้ลองทำอะไรใหม่ๆ ไม่ว่าจะเป็นการเล่น การเรียนรู้ การทำกิจกรรมต่างๆ การได้พบเจอสิ่งแวดล้อมหรือ ผู้คนใหม่ๆ และที่สำคัญวัยเด็กเป็นวัยที่มีจินตนาการที่ไม่สิ้นสุด สามารถคิดต่อยอดผ่านจินตนาการได้ตลอดเวลา แต่เมื่อมีอาการเจ็บป่วยเข้ามาแทรกแซงและด้วยข้อจำกัดทางการรักษา ทำให้ความสุขเหล่านั้นอาจลดลง เด็กสามารถทำกิจวัตรประจำวันได้น้อยลง จากที่เคยวิ่งเล่นได้อาจค่อยๆลดทอนลงเหลือเพียงการนอนนิ่งบนเตียงเท่านั้น ซึ่งอาจส่งผลกระทบโดยตรงต่อสภาพร่างกายและจิตใจไปสู่ระยะยาว เช่นเดียวกับคุณภาพชีวิตที่ค่อยๆลดลง จึงเกิดเป็นแนวความคิด "Imagination village" ขึ้น

Imagination village เป็นทั้งพื้นที่พักผ่อนและพื้นที่ให้การรักษาแก่ผู้ป่วยเด็กที่อยู่ในระยะสุดท้าย ซึ่งมุ่งเน้นให้เกิดคุณภาพชีวิตที่ดีที่สุด ทั้งด้านร่างกายและด้านจิตใจ ของทั้งผู้ป่วยและครอบครัว เปรียบเสมือนดินแดนแห่งจินตนาการที่ไร้ขอบเขตและพยายามสลายภาพจำความเป็นพื้นที่ให้การรักษาหรือโรงพยาบาลรูปแบบเดิม โดยการสร้างบรรยากาศและสภาพแวดล้อมใหม่ ให้เกิดความหลากหลายทางกายภาพ สร้างประสบการณ์ใหม่ในแต่ละพื้นที่ มีความหลากหลายของฟังก์ชันและให้ธรรมชาติเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งในการบำบัดและช่วยเยียวยาความทุกข์ที่เกิดขึ้น

วัตถุประสงค์ของโครงการ:     

1. เพื่อศึกษาการออกแบบพื้นที่ทางสถาปัตยกรรมส่งผลต่อคุณภาพทางกายและคุณภาพจิตใจของผู้ป่วย

2. เพื่อทำความเข้าใจถึงบริบททางสถาปัตยกรรมซึ่งทำงานร่วมกับบริบททางการแพทย์ 

3. เพื่อศึกษาเชิงลึกถึงแนวทางในการพัฒนาคุณภาพจิตใจของผู้ป่วยและการเยียวยาสภาพจิตใจครอบครัว

ปัญหาหรือประเด็นที่ศึกษาหรือพัฒนา:     

ในปัจจุบันการทำให้ผู้ป่วยระยะสุดท้ายได้เสียชีวิตในสถานที่ที่ต้องการเป็นเรื่องท้าทายมากในประเทศไทย เนื่องจากสถานพยาบาลส่วนใหญ่เน้นการรักษาแบบครบวงจร ในขณะที่การดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้ายเน้นการบรรเทาทุกข์และเพิ่มคุณภาพชีวิตที่ดีในทุกองค์มิติมากกว่า จึงเกิดเป็นประเด็นคำถาม หากมีพื้นที่ที่สามารถรองรับความต้องการทั้งทางการแพทย์และการพักผ่อน สำหรับทั้งผู้ป่วยและครอบครัวได้ สถานที่นั้นจะเป็นสถานที่แบบไหนและสถาปัตยกรรมนั้นสามารถสร้างความสุขและช่วยเพิ่มคุณภาพชีวิตที่ดีให้กับผู้ป่วยระยะสุดท้ายได้อย่างไร

แนวทางการออกแบบ / กระบวนการออกแบบ (Design Process):     

โครงการนี้มุ่งสร้างสถาปัตยกรรมเพื่อการเยียวยา เป็นพื้นที่ที่ผสมผสานการรักษาและการพักผ่อนสำหรับผู้ป่วยระยะท้าย โดยเชื่อมโยงมิติทางกาย จิตใจ และสิ่งแวดล้อมเข้าด้วยกันอย่างมีระบบ แนวทางการออกแบบเริ่มต้นจาก

1. แนวคิดในการออกแบบ (Concept)     

แนวคิดหลักคือ “Imagination Village” หรือ “หมู่บ้านแห่งจินตนาการ” ที่มองสถาปัตยกรรมเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการบำบัด พื้นที่แต่ละส่วนถูกวางบทบาทให้ทำหน้าที่แตกต่างกัน ทั้งด้านการแพทย์ การพักผ่อน และการทำกิจกรรม เพื่อสร้างความรู้สึกผ่อนคลายแต่ยังอยู่ภายใต้การดูแลทางการแพทย์ที่ปลอดภัย แนวคิดนี้เกิดจากการสังเกตความสัมพันธ์ระหว่าง “สิ่งแวดล้อม–ความรู้สึก–พฤติกรรม” ของผู้ป่วย นำไปสู่การสร้างสภาพแวดล้อมที่ช่วยลดความกลัว เพิ่มความสงบ และเปิดโอกาสให้เกิดความหวังในชีวิตช่วงสุดท้าย

2. ความสัมพันธ์ของพื้นที่ใช้งาน (Function Relationship)     

ระบบผังอาคารถูกออกแบบผ่านการวิเคราะห์การเคลื่อนไหวของผู้ใช้ (User Flow) โดยแยกเส้นทางของผู้ป่วย บุคลากร และญาติออกจากกันอย่างชัดเจน เพื่อความเป็นส่วนตัวและลดการรบกวนทางอารมณ์ แต่ในขณะเดียวกันฟังก์ชันเหล่านี้ยังคงเชื่อมโยงถึงกันผ่านพื้นที่ส่วนกลาง เช่น ทางเดินชมธรรมชาติและพื้นที่กิจกรรม ซึ่งทำหน้าที่สร้างสมดุลระหว่าง “พื้นที่ส่วนตัว” และ “พื้นที่สังคม”

3. เครื่องมือและวิธีการออกแบบ (Tool & Method)

การออกแบบใช้เครื่องมือหลักคือ การจำลองประสบการณ์ผู้ใช้ (User Scenario) และ การวิเคราะห์บรรยากาศเชิงประสาทสัมผัส (Sensory Analysis) เพื่อให้ตอบโจทย์การรับรู้ของผู้ป่วยมากที่สุด เช่น แสงที่ผ่านช่องเปิด การระบายอากาศ และเสียงจากธรรมชาติ การออกแบบไม่เพียงตอบโจทย์ฟังก์ชันทางกายภาพ แต่ยังคำนึงถึงการตอบสนองทางอารมณ์ในทุกพื้นที่ของโครงการ

4. การวางผัง (Planning Design)     

โครงการนี้ตั้งอยู่บริเวณดอนหอยหลอด จ.สมุทรสงคราม ซึ่งมีลักษณะพิเศษคือเกิดปรากฏการณ์น้ำขึ้น–น้ำลง และบริบทโดยรอบล้อมรอบด้วยป่ายชายเลน มีระบบนิเวศค่อนข้างสมบูรณ์ จึงนำข้อมูลด้านภูมิทัศน์และระบบนิเวศมาใช้เป็นส่วนหนึ่งในการออกแบบ ตำแหน่งอาคารถูกจัดวางให้กลมกลืนกับสภาพแวดล้อม ด้วยแนวคิดหลัก Imagination village ที่ต้องการสร้างประสบการณ์ใหม่ให้กับผู้ใช้งาน โดยสร้างโถงทางเดินชมธรรมชาติเป็นจุดศูนย์กลาง เพื่อเชื่อมต่ออาคารทั้ง 2 ฝั่ง ซึ่งถูกวางในแนวขนานไปกับที่ตั้งอาคาร เพื่อสร้างการวางระบบอาคารรูปแบบใหม่ และให้ธรรมชาติเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งในการบำบัด เพื่อสร้างประสบการณ์ใหม่แก่ผู้ใช้งาน

5. บทสรุปการออกแบบ (Final Design)

ผลลัพธ์คือสถาปัตยกรรมที่แบ่งพื้นที่ออกเป็นโซนการใช้งานอย่างชัดเจน ได้แก่

-Medical + Staff Zone พื้นที่สำหรับบุคคลากรทางการแพทย์และเจ้าหน้าที่

-Patient Accommodation Zone (PPS 1–3) พื้นที่พักสำหรับผู้ป่วยเด็กระยะสุดท้ายที่ต้องนอนติดเตียง เช่นออกแบบให้มีบรรยากาศอบอุ่นเหมือนอยู่บ้าน มีพื้นที่รองรับสมาชิกในครอบครัวให้มาอยู่ร่วมกันได้ มีช่องแสง(skylight)เหนือเตียง เพื่อให้เด็กสามารถมองเห็นธรรมชาติแม้ไม่สามารถลุกจากเตียงได้ -Activities & Therapies Zone พื้นที่สำหรับกิจกรรมบำบัด เช่น ศิลปะ ดนตรี หรือสัมผัสธรรมชาติมีพื้นที่เล่น (play space) กระจายตามจุดต่างๆ

-Bereavement Support Zone หรือพื้นที่รำลึก ที่ให้ครอบครัวได้ใช้เวลาอย่างสงบหลังการสูญเสีย     

บทสรุปของโครงการนี้มีจุดมุ่งหมายหลักคือการสร้าง "ทางเลือก" ที่มากกว่าการจากไปที่บ้านหรือสถานพยาบาล โดยออกแบบให้สถานที่นี้ไม่เต็มไปด้วยบรรยากาศเศร้าแบบโรงพยาบาล แต่เป็นพื้นที่ที่อบอุ่นและเติมเต็มความหมายสำหรับทั้งเด็กและครอบครัว

คุณค่าและผลลัพธ์ที่คาดว่าจะเกิดขึ้นต่อสุขภาวะที่ดี (Well-being Impact)     

-มีสุขภาวะทางกายที่ดี 

มีพื้นที่และกิจกรรมต่างๆให้ที่เอื้อให้เด็กและครอบครัวได้ทำกิจกรรมร่วมกัน ทั้งพื้นที่ออกกำลังกายและพื้นที่เล่นสนุก ทำให้ผู้ป่วยแข็งแรงและมีภูมิคุ้มกันมากขึ้น เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้เกิดสุขภาวะทางกายที่ดี

-มีสุขภาวะทางจิตใจที่ดี  

ช่วยลดความเครียด คลายความกังวล ช่วยให้รู้สึกผ่อนคลายด้วยสภาพแวดล้อมที่ดี ช่วยสร้างแรงจูงใจที่ดีและมีสภาพจิตใจที่เข้มแข็งขึ้นส่งผลดีกับทั้งเด็กและครอบครัว

-มีสุขภาวะทางสังคมที่ดี  

เกิดความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างสมาชิกในโครงการ เกิดการช่วยเหลือกัน แบ่งปันเรื่องราว คอยดูแลปลอบประโลมกันและกัน ช่วยลดทอนความเหงาและสร้างมิตรภาพที่ดีต่อกัน

-มีสุขภาวะทางปัญญา/จิตวิญญาณที่ดี  

ได้เห็นคุณค่าในชีวิตและรู้จักดูแลหัวใจตนเอง มีสติ พร้อมรับมือกับการเปลี่ยนแปลงที่เข้ามาได้อย่างดี

ปีการศึกษา : ปีการศึกษา 2567      

สถาบันการศึกษา : คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร

อาจารย์ที่ปรึกษา :  ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จีรศักดิ์ เกื้อสมบัติ

ชมผลงานเพิ่มเติมได้ที่ : https://designconnext.com/student/DSN0005416